Lęk u dzieci może przybierać różne oblicza, a także mieć rozmaite źródła. Skuteczna, specjalistyczna pomoc dziecku wymaga więc w pierwszej kolejności trafnej diagnozy.
Zaburzenia lękowe rozwijające się w dzieciństwie nie zawsze rzucają się w oczy – zdarza się, że ich objawy pozostają niezauważone dla otoczenia lub są błędnie interpretowane. Może to wynikać ze stereotypów (dziecko jest „grzeczne”, „ciche”, „posłuszne” – a więc nie ma z nim problemu), braku wiedzy, niedostatecznej uwagi poświęcanej dziecku lub lęku opiekunów przed konfrontacją z myślą, że dziecko może przeżywać trudności. Niezależnie od tych powodów należy opiekunów motywować i wspierać, aby dla dobra dziecka podjęli jak najlepszą współpracę ze specjalistami.
Warto jednak pamiętać, że również dla specjalistów diagnoza zaburzeń lękowych u dzieci bywa wyzwaniem – rzadko bowiem trafiamy na przypadki „podręcznikowe”, częściej za to musimy zwrócić uwagę na diagnozę różnicową.
ZABURZENIA LĘKOWE U DZIECI
Ze względu na to, że zaburzenia lękowe u dzieci mają – z uwagi na specyfikę etapu ich rozwoju – do pewnego stopnia odmienny obraz i implikacje niż w przypadku osób dorosłych, są one w większości klasyfikowane odrębnie. W diagnozie możemy się posłużyć klasyfikacją ICD-10. Ponadto przy diagnozowaniu dzieci w wieku 0–3 możemy sięgnąć po przystosowaną dla nich klasyfikację DC: 0-3R.
Zwłaszcza diagnoza zaburzeń lękowych w niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie wiąże się z szeregiem wyzwań (R.N. Emde i in., 2007):
- różnicowaniem między strachem i lękiem rozwojowym, a takim, który jest symptomem zaburzeń;
- różnicowaniem między zaburzeniem lękowym a cechami lękliwego temperamentu, który może wiązać się z reakcją lęku, wycofania i zahamowania w reakcji na nowe sytuacje, osoby i obiekty, ale jednocześnie nie prowadzić do rozwijania się zaburzeń lękowych;
- trudnościami w ocenie lęku u niemowląt i małych dzieci ze względu na ich ograniczone zdolności poznawcze i werbalne.
Należy tu zauważyć, że w DC: 0-3R odnajdujemy zalecenie, by u dzieci do 2. r.ż., u których obserwuje się objawy lęku zaburzające funkcjonowanie, diagnozować zaburzenia lękowe, posługując się jedynie kategorią „zaburzenie lękowe nieokreślone” (225) – ze względu na niespecyficzność obserwowanych objawów. Ta sama klasyfikacja podkreśla, że aby można było zdiagnozować zaburzenie lękowe u małego dziecka, konieczne jest spełnienie wszystkich poniższych warunków, w myśl których obawa lub lęk:
- wywołuje u dziecka zaniepokojenie lub napięcie bądź prowadzi do unikania określonych sytuacji lub czynności,
- pojawia się w kontekście co najmniej dwóch codziennych czynności bądź relacji (ma rozległy charakter),
- przynajmniej przez jakiś czas nie podlega kontroli,
- zakłóca rozwój dziecka i/lub funkcjonowanie jego bądź rodziny,
- utrzymuje się (przez czas określony dla każdego z zaburzeń).
Ważną cechą współwystępującą u większości (nie u wszystkich) dzieci z zaburzeniami lękowymi jest rodzinna historia występowania zaburzeń lękowych lub zaburzeń nastroju. Warto pamiętać także, że zarówno u dzieci małych, jak i starszych mogą współwystępować różne zaburzenia lękowe bądź też zaburzenia lękowe z innymi zaburzeniami psychicznymi – a wówczas możliwe są nawet poważne zakłócenia rozwoju i funkcjonowania dziecka.
PRZYCZYNY I MECHANIZMY ZABURZEŃ LĘKOWYCH
Czynniki odpowiedzialne za rozwijanie się zaburzeń lękowych u dzieci przybliżają Rapee i in. (2017). Są to zwłaszcza:
- predyspozycje genetyczne – z badań wynika, że skłonność do przeżywania lęku jest w dużym stopniu dziedziczna i wiąże się z ogólną większą wrażliwością emocjonalną...
